Ağrıdağı kermesi; Ağrıdağı, Kafkasya ve Ermenistan’da kamış otunun (Phragmatis australis ve Aeleuropus littoralis) köklerinde yaşayan parazit türü bir böcektir. Bu böcek yaşamının yaklaşık 2 saatini toprak üstünde diğer zamanlarını toprak altında geçirir. Kermes böceğinin yalnızca dişi türleri boyarmadde içerir. Bu böcek 10 ile 12 milimetre boyunda ve 7 milimetre enindedir. Böceğin boyamada kullanılması için Eylül ayında toplanması en uygun zamandır. Olgunlaşmış böcekler Eylül ayında yaşadıkları bitkinin köklerinden çıkarak toprak üstünde görülmeye başlarlar. Bu böcek yerel saate göre sabah 8 ile10 saatleri arasında toplanması en uygun zamandır. Bir parazit olan bu böcek Aras nehrinin iki kenarında endemik olarak bulunmaktadır. Birçok kaynakta “Ermeni koşinili” ve “Ararat kermes” olarak isimlendirilebilmektedir. Böceğin yapısında en çok bulunan boyarmadde karminik asittir.
Tarihçe
MÖ 8. yüzyılda Asur kralı II. Sargon Urartı Krallığını fetih ettikten sonra, Urartı krallığının sarayına ait koyu kırmızı ve kırmızı renkli tekstillerin bir listesini çıkartmıştır. Çok değerli olan bu tekstillerin o dönemde yaygın olarak kullanılmış olan Ağrıdağı kermesi ile boyanmış olabileceği düşünülmektedir.
1. veya 2. yüzyıla ait Roma tekstilleri ve Palmira tekstillerinin Ağrıdağı kermesi ile boyanmış olduğu yapılan boyarmadde analizleri sonucu tespit edilmiştir. Ermeni kaynaklarında ise 5. yüzyılda ipek boyamacılığında ve minyatürlerde bu böceğin kullanılmış olduğundan bahsedilmektedir.
1896 yılında Mısır da Albert Gayet kazılarında, 6. yüzyıla ait kaşmir kaftanda Ağrıdağı kermesin kullanılmış olduğu tespit edilmiştir. Ağrıdağı kermesi Sasaniler devrinde zengin insanların kıyafetlerinde kırmızı rengin boyanmasında kullanılmıştır. Bu devre ait birçok tekstil günümüze kadar ulaşabilmiştir. Sasani İmparatorluğunun çöküşünden sonra birçok Pers ve Arap yazarlar Orta Çağda da kırmızı olarak bilinen rengin Ağrıdağı kermesi ile boyandığından ve bu ürünlerin ihraç edildiğinden bahsetmektedirler. Özellikle yün, ipek ve tiftik iplerinin Ağrıdağı kermes ile boyanmasıyla yapılan kumaş, halı ve yastık gibi bu ürünler Trabzon limanından Kırım ve oradan da ipek yolu ile Batı’ya ihraç edilmiştir.
Boyama işlemi
Kurutularak öğütülmüş böcek, mordanlı boyama yöntemiyle yapılır.