Efelek

Labada olarak da bilinen efelek, Rumex cinsine ait çok yıllık otsu bitkidir. Yeşil olan tohumları sonradan kahverengi renge dönüşür. Türkiye’nin hemen her bölgesinde görülebilen bitki, su arkları, dere ve yol kenarlarında çalılıklar arasında diğer bitkilerle birlikte yetişir. Uzun kaba yapraklı labada 70 ile120 santimetreye kadar boylanabilen bir bitkidir. Ülkemizde 25 türü bulunmaktadır. Bazı türleri sebze olarak da kullanılmaktadır.

Efelek bitkisi Avrupa ve Akdeniz ülkelerinden Doğu Himalaya’lara kadar yabani olarak yetişebilmektedir.
Sarı renkte olan bitkinin kökleri yapraklarına ve gövdesine oranla daha çok boyarmadde içerir. Bu nedenle boyarmadde kaynağı olarak kökleri kullanılır.

Boyamacılıkta sarı ve turuncu renk elde etmek için kullanılır. Bitkinin ışık haslığı düşüktür. Labada ile sarı ve turuncu renge boyanmış yünler zamanla güneş ışığına maruz kaldıkça sarı renkten kahverengi bir renge dönüşmektedir.

Tarihçe

19. yüzyıl Türk halı ve kilimlerinde yapılan boyarmadde analizleri sonucunda labada köklerinin sıkça kullanılmış olduğu saptanmıştır. Ayrıca yapılan boyarmadde analizlerinde labada bitkisi sarı renk elde edilmesinin yanında yarı sentetik bir boyarmadde olan indigosülfonik asitle birlikte yeşil renk elde etmek içinde kullanılmıştır. İndigosülfonik asit suda çözündüğünden diğer bir deyişle yıkama haslığı düşük olduğundan zamanla solarak yeşil önce sarı daha sonra ise kahverengine dönüşmektedir.

Batı Anadolu köylerinde labadanın yaprakları kökboya (Rubia tinctorum) ile birlikte kahve-kırmızı elde etmek için mordan maddesi olarak da kullanılmıştır. Günümüzde de kullanımı devam etmektedir.

Boyama işlemi

Bitkinin kurutularak öğütülmüş kökleri ile mordanlı boyama yöntemiyle yapılır.