Havacıva halk arasında, egnik, karavernik, eşek hıyarı gibi isimlerle bilinir. 10 ile 30 santimetre boylanabilen, çok yıllık, tüylü, Nisan - Temmuz aylarında mavi renkli çiçekli, kırmızı köklü otsu bir bitkidir. Güneşli ve kuru toprak atıklarının bulunduğu yerlerde, yol kenarlarında yetişir. Alkana orientalis L. türü sarı havacıva olarak bilinir. Bu tür 30 ile 50 santimetre boyunda, sık tüylü, çok yıllık ve otsu bir bitkidir. Orta ve Doğu Anadolu’da yaygın olarak bulunur. Daha çok egnik olarak bilinen Arberia densiflora türü 700 ile 2600 m. yüksekliklerde yetişir. Mayıs-Ağustos aylarında ve 25 ile 40 cm. boyunda çok yıllık bir bitkidir. Boyamada bitkinin kökleri kullanılır. Türkiye’de Akdeniz Bölgesinde ve özellikle İç Anadolu’da Eskişehir, Ankara, Ürgüp, Kayseri ve Divriği’de yetişmektedir.
Tarihçe
Havacıvanın uzun zamandan beri tarımı yapılmaktadır. Tekstil elyafının boyamacılığında kullanımı MÖ ki yüzyıllara kadar gitmektedir. Havacıvanın kökleri Yunanlı doktur Hipokrat tarafından MÖ 4. ve 5. yüzyıllarda tedavide kullanılmıştır. Bu bitki Romalılar tarafından boyarmadde kaynağı olarak kullanılmasının yanında tatlandırıcı ve kozmetikte de kullanılmıştır. Ayrıca koyu renk şarapların elde edilmesinde bu bitkinin kökleri kullanılmıştır. Bu bitkinin boyamaları deniz salyangozlarının boyamaları ile karışıklığa neden olmuştur. Orta Asya’da havacıva ipeği mor boyamada ve örme ipekli kumaşlarda kullanılmıştır. 20. yüzyıla kadar hem Avrupa hem de Doğuda ticareti yapılmıştır. Avrupa ve Güney Amerika’da gıdaların renklendirilmesinde ve kozmetikde kullanılmaktadır.
Boyama işlemi
Bitkinin kurutularak öğütülmüş kökleri ile mordanlı boyama yöntemiyle yapılır.