En geniş dağılımı Marmara ve Karadeniz bölgelerinde yapan mazı meşesi 12 metreye kadar boy, 80 santimetreye kadar çap yapabilen geniş tepeli bir ağaçtır. Mazı meşesinin yaprakları her zaman sonbaharda dökülmez. Fazla soğuk olmayan kışların sürdüğü yıllarda, yapraklarının dökülmesi ilkbahara kadar sürer.
Haziran- temmuz aylarında Mazı Arısı (Cynips insana (West.) Mayr)’nın dişisi yumurtalarını mazı meşesi’nin tomurcuklarına bırakır. Bırakılan yumurtaların etrafında ince zarlı, yağlı maddeler şeker ve proteince zengin bir beslenme tabakası gomalaklar (gal) oluşur. Beslenme tabakasının dışında da sert bir koruyucu tabaka bulunur. Söz konusu iki tabaka mazıyı oluşturur. Oluşan mazı 1,5 ile 2 santimetre çapında ve yuvarlaktır. Bu olay en fazla bu meşe üzerinde oluştuğundan bu türe mazı meşesi denmektedir.
Tarihçe
Sümerlerden günümüze mazı gomalaklarının, boya ve dericilik başta olmak mürekkep yapımı gibi çeşitli alanlarda kullanılmış olduğu bilinmektedir. Fakat mazı mürekkebi kullanılan yazma eserlerde zamanla sararmalar ve kagıtta oluşturduğu zarar çürümelere (yanmalara) neden olmaktadır.
Meşe mazısı boyama ve tanen için toplanır. Türkiye’de toplanmış olan meşe mazısı öğütülerek yünle birlikte kaynatılır. Elde edilen renk kirli sarı ile kahverengi arasında bir renktir. Bu tür boyamaya halk arasında “tetre” boyama olarak bilinir. Tetre renge boyanmış yün demir şapı veya demir içeren çamur ile mordanlanarak siyah renk elde edilmiştir. Türk halı ve kilimlerinde siyah boyama bu şekilde yapılmıştır.Ancak bu tür boyama yüzyıllar geçtikçe dökülmeye başlar ve zamanla siyah boyanmış bölgeler aşınır. Bu tür boyamanın yerine İran’da siyah renk için kökboya, indigo ve sarı renk veren bitkiler birlikte kullanılarak elde edilmiştir. Bu boyama kullanılarak yapılan boyamalarda yüzyıllara bağlı olarak siyah olan bölgelerde dökülmeler oluşmamaktadır. Laboratuar çalışmalarında siyah rengi; kökboya, muhabbet çiçeği ve indigo ile elde etmiş bulunmaktayız.
Boyama işlemi
Bitkinin kurutularak öğütülmüş gomalakları ile mordanlı ve direk boyama yöntemleriyle yapılır.